طبق قوانین و مقررات بالادستی ۳۰ سال اخیر بر توسعه و ارتقای بخش حمل و نقل ریلی (افزایش ناوگان حمل ونقل و افزایش جابه جایی حمل بار و مسافر)تأکید شده و در چهار دهه گذشته تحولات مثبت زیادی در این حوزه به وقوع پیوسته است.
در این دوره برای توسعه خطوط، افزایش ناوگان ریلی، رقابتی نمودن حمل بار و مسافر ریلی، مقررات زدایی، خصوصی سازی و توسعه مشارکت خصوصی ترابری ریلی تلاش زیادی شده و به لحاظ منافع مالی زیاد و اثرات منطقه ای ترانزیت باری همسایگان، تلاش های خوبی در توسعه ترانزیت ریلی انجام شده است.
با وجود تحولات اقتصادی و اداری و مشکلات مالی دولت و تحریم های تجاری و ارزی چندین ساله، تلاش زیادی برای ارتقای کیفیت حمل بار و مسافر ریلی، ارتقای بازدهی شبکه و ناوگان ریلی، ارتقای ساخت داخل شبکه و ناوگان ریلی، توسعه دسترسی به همه مناطق کشور به ترابری ریلی، افزایش سهم ریلی بار و مسافر، خصوصی سازی و توسعه مشارکت های عمومی ـ خصوصی، توسعه ترانزیت ریلی، ارتقای فناوری های نوین ریلی و افزایش سودآوری ترابری ریلی انجام شده است.
در خصوص آخرین وضعیت صنعت حمل ونقل ریلی و اقدامات صورت گرفته در این بخش میعاد صالحی مدیرعامل شرکت راه آهن اعلام کرد: براساس بند الف ماده ۵۷ قانون برنامه ششم یک درصد از سهم دولت در فروش نفت باید برای توسعه صنعت ریلی اختصاص یابد اما تا کنون هیچ تخصیصی در این زمینه داده نشده است.
وی گفت: با مذاکرات و رایزنی‌های بسیار برای جلب اعتماد فورواردرها در روسیه از ظرفیت ریلی بهره بردیم و بیش از ۴۰ قطار از روسیه در دولت سیزدهم برای اولین بار در تاریخ کشور به هند ترانزیت شد.
طبق بررسی های صورت گرفته طی چهارماهه ابتدای امسال با جابجایی ۱۰ میلیون و ۷۷۰ هزار مسافر و رشد سیزده درصدی، رکورد تاریخی جابجایی مسافر در چهارماهه ابتدایی سال شکسته شده و انتظار می‌رود تا پایان امسال مجدداً رکوردی که در سال گذشته شکسته شد، پشت سر گذاشته شود.
سال گذشته با ۴۸ درصد افزایش، تعداد تولید واگن باری نو به ۱۵۹۸ واگن رسید که با اجرایی شدن موضوع ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید انتظار می‌رود تولید داخلی افزایش یابد.
با وجود تاکید اسناد بالادستی شامل سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و برنامه‌های توسعه‌ای مبنی بر افزایش سهم ریلی در جابه‌جایی بار و مسافر، اما عملکرد حمل بار توسط حمل‌ونقل ریلی در سال‌های اخیر روند ثابتی داشته است.
بر اساس آمارهای منتشر شده توسط راه‌آهن جمهوری اسلامی، مجموع تناژ بارگیری شده توسط بخش ریلی در ۴ ماه ابتدای امسال به میزان ۱۵ میلیون و ۱۴هزار و ۴۲۷ تن بوده که به ترتیب نسبت به سال ۱۴۰۱ به میزان ۶/ ۱ درصد، نسبت به سال ۱۴۰۰ به میزان ۳/ ۸درصد و نسبت به سال ۱۳۹۹ به میزان ۳/ ۱۱درصد کاهش را نشان می‌دهد.
این در حالی است که حمل‌ونقل ریلی مزایایی از جمله مصرف کمتر سوخت، ایمنی بالاتر، سبز بودن و تلطیف محیط‌زیست را نسبت به حمل‌ونقل جاده‌‌‌ای دارد. حمل ریلی به میزان یک‌‌‌هفتم حمل جاده‌‌‌ای مصرف سوخت دارد. بدیهی است هرچه گازوئیل به قیمت واقعی نزدیک‌‌‌تر شود، صرفه و مزیت اقتصادی حمل‌ونقل ریلی به نسبت جاده بیشتر خواهد شد؛ اما در عمل سوخت با قیمت ۵۰درصد کمتر به بخش جاده‌‌‌ای ارائه شده و با این اوصاف این مزیت برای بخش ریلی از دست می‌رود.
از طرف دیگر بخش ریلی، حداقل ۴۰درصد قیمت حمل کالا را در قالب حق دسترسی به شبکه ریلی پرداخت می‌کند. در صورتی که بخش جاده‌‌‌ای یا از پرداخت هزینه زیر‌‌‌ساخت معاف بوده یا در قالب عوارض تردد به صورت ناچیز و آن هم در برخی محل‌‌‌ها عوارضی آزادراهی پرداخت می‌کند.
در همین رابطه هم مهرداد بذرپاش وزیر راه وشهرسازی اعلام کرده است که مجموعه راه‌آهن یک دستگاه اجرایی بزرگ دانست که با انباشت مشکلات سال‌های گذشته در احداث و نگهداشت خطوط ناوگان ریلی و مشکلاتی از قبیل منابع مالی مواجه است و نیاز به ارائه راهکارهای میان بر برای رفع این مشکلات دارد.
او با اشاره به ضرورت ایجاد ابتکاراتی فراتر از منابع عمومی گفت: مولدسازی دارایی‌ها باید اولویت اصلی راه‌آهن باشد تا غیر از منابع سنتی منابع دیگری هم برای تامین مالی ایجاد شود.
وزیر راه و شهرسازی افزود: راه‌اندازی شرکت‌های بهره‌بردار و رقابتی در بازار با استانداردهای بالا لازم است که پیگیری شود و باید ابزارهای مالی شرکت راه‌آهن در حوزه بانکی تقویت شود.
عقب ماندگی در حمل بار بخش ریلی باید جبران شود
در همین رابطه اقبال شاکری عضو کمیسیون عمران مجلس اعلام کرده است که در پروژه های حمل ونقل ریلی به ویژه در بخش بار عقب ماندگی داریم و به هدف گذاری ۲۰ درصد نرسیده ایم، اما دولت اعلام کرده است که در حال حاضر با همکاری بخش خصوصی و ورود شرکت های جدید حمل ونقلی شاهد تقویت این صنعت خواهیم بود.
او ادامه داد: طبق برنامه هفتم تقویت و توسعه کریدورهای حمل ونقل ریلی و افزایش سهم بار از طریق حمل ونقل ریلی و تقویت ترانزیت ریلی یکی از مهم ترین برنامه هایی است که باید هرچه سریعتر در این بخش اجرایی شود.
شاکری اظهار کرد: حمل ونقل ریلی با توجه به آنکه یک صنعت و حمل ونقل سبز در کشور است باید دولت بر روی اجرا و توسعه آن برنامه ریزی کند تا شاهد کاهش سهم بار و مسافر از روی سایر بخش ها در کشور باشیم که در حال حاضر و طبق بررسی ها خوشبختانه در این صنعت موفق بوده ایم.
طبق برنامه ۳۰ درصد بار کشور از طریق خط آهن جابه جا می‌شد که در زمان حاضر کمتر از ۱۰ درصد است که امیدواریم امسال بتوانیم به هدف گذاری های اعلام شده دست پیدا کنیم.
براساس این گزارش تقویت، توسعه و سرمایه گذاری در حوزه ریلی بسیار ضروری است چرا که بخش عمده ای از ترانزیت کشور در این بخش قرار دارد که در حال حاضر طبق برنامه ریزی های که صورت گرفته امسال علاوه بر ورود لوکومتیو های جدید شاهد تقویت این صنعت بزرگ خواهیم بود.
