منافع جمهوری تاتارستان در ایران/ شرایط جدیدی که بر روابط تهران ـ مسکو حاکم شد
سفر رئیس‌جمهور تاتارستان به ایران در میانه جنگ اوکراین و بعد از لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران موردتوجه رسانه‌ها قرار گرفته است. رستم مینیخانوف که روابط گسترده‌ای با صنایع دفاعی روسیه دارد در سال ۱۳۹۶ نیز در حرم امام رضا با ابراهیم رئیسی ملاقات کرده بود.
رسول سلیمی: رئیس‌جمهور تاتارستان که با حکم رئیس‌جمهوری روسیه، ریاست کارگروه راهبردی روسیه – جهان اسلام را برعهده دارد و در این چارچوب اخیراً در سفر به قطر، ترکیه و برخی دیگر از کشورها با سران این کشورها دیدار داشته، در سفر به تهران ضمن ملاقات با رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، به اصفهان سفر کرد. گزارش رسانه‌های تاتارستانی حاکی از آن بود که در نشست رستم مینیخانوف با استاندار استان اصفهان، به این موضوع اشاره شد که تاتارستان و اصفهان می‌توانند در زمینه‌های کلیدی از جمله حوزه‌های کشاورزی، صنعتی با اولویت تولید محصولات حلال، سازماندهی تدارکات برای صادرات و واردات کالا از طریق دریای خزر، اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری و همکاری در زمینه مراقبت‌های بهداشتی و گردشگری کار کنند. پیش‌تر رسانه‌های روسی گزارش داده بودند برنامه سفر کاری، به پیشنهاد طرف ایرانی، شامل آشنایی با فعالیت‌های تعدادی از شرکت‌هایی است که با موفقیت تحت تحریم‌های غرب سازگار شده‌اند.
اهمیت سفر رستم مینیخانوف به ایران آنجاست که او در سال ۱۳۹۶ و در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری نیز در سفر به ایران با ابراهیم رئیسی در حرم امام رضا ملاقات کرده بود. آن زمان ابراهیم رئیسی تولیت حرم امام رضا را برعهده داشت و دیدار او با نماینده رئیس‌جمهور روسیه حاشیه‌ساز شده بود. همان زمان علیرضا رحیمی نماینده تهران در مجلس گفته بود: «جلسات بین مقامات خارجی و جمهوری اسلامی باید از پروتکل ویژه پیروی کند و وزارت امور خارجه در این زمینه پاسخگو است تا دلایل این جلسه را توضیح دهد.» این در حالی است که در جریان سفر امسال رستم مینیخانوف به ایران، رئیس‌جمهوری تاتارستان به طور جداگانه با ابراهیم رئیسی برای بحث در مورد “همکاری اقتصادی” در تهران ملاقات کرد. ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور کشورمان در این ملاقات خواستار افزایش همکاری‌های اقتصادی، صنعتی، علمی و گردشگری با جمهوری تاتارستان و سایر افراد فدرال روسیه شد. در همین ارتباط رسانه‌های روسی گزارش دادند که رئیسی نیز در اکتبر ۲۰۲۴ برای شرکت در اجلاس بریکس به کازان جمهوری تاتارستان سفر خواهد کرد. چه آنکه مینیخانوف در سفر به اصفهان اذعان کرده بود «در سال ۲۰۲۰ ما جشن ۱۱۰۰ سالگی ورود اسلام به تاتارستان را گرفتیم و گروه استراتژیک چشم‌انداز روسیه و جهان اسلام تأسیس شده است که من ریاست آن گروه را بر عهده دارم.»
تاتارستان که دولتی در ترکیب فدراسیون روسیه و در قالب جمهوری بر اساس قانون اساسی فدراسیون روسیه فعالیت می‌کند، قانون اساسی آن و قرارداد واگذاری دوجانبه اختیارات و وظایف را با فدراسیون روسیه امضا کرده است. بر اساس نتایج نه ماه اول سال ۲۰۲۳، گردش مالی تجاری بین تاتارستان و ایران در مقایسه با سال ۲۰۲۲، ۱.۵ برابر افزایش یافته و به ۱۶۲ میلیون دلار رسیده است. تاتارستان همچنین به همکاری بین روسیه و ایران کمک می‌کند. کارشناسان روسی پیشبینی کردند ایران علاقه مند به تامین کامیون، هلیکوپتر، کشتی‌های باری مسافر، محصولات پتروشیمی و کودهای معدنی، تجهیزات تولید نفت و گاز و کمپرسور، تجهیزات تبرید (سرماساز)، محصولات غذایی و کشاورزی، محصولات پزشکی و دارویی از جمهوری تاتارستان است.
رستم مینیخانوف رئیس‌جمهور تاتارستان نیز متحد نزدیک ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه است و روابط گسترده‌ای با صنایع دفاعی روسیه دارد. او از سال ۲۰۱۰ به‌عنوان رئیس‌جمهور تاتارستان انتخاب شد و هم‌زمان رئیس شرکت نفت و گاز تات نفت روسیه را نیز بر عهده دارد. او از سپتامبر ۲۰۲۱ به طور جداگانه ریاست هیئت‌مدیره شرکت سهامی عمومی توپولف را هم بر عهده داشت. شرکتی که بمب‌افکن‌های استراتژیک مانند بمب‌افکن‌های Backfire و Blackjack را برای نیروهای مسلح روسیه تولید می‌کند. در همین راستا ایالات متحده، رستم مینیخانوف را در ژانویه ۲۰۲۳ به دلیل مشارکت وی در “بخش‌های دفاعی و مواد مرتبط و هوافضای اقتصاد فدراسیون روسیه” تحریم کرده است. کانادا نیز در آوریل ۲۰۲۳ مینیخانوف را به دلیل حمایت از حمله روسیه به اوکراین تحریم کرد.
همکاری‌های ایران و تاتارستان در بخش‌های دفاعی نیز مورد توجه بوده است. به گزارش سایت انتخاب، مردادماه امسال مقام‌های اطلاعاتی آمریکا اعلام کردند که مسکو با کمک ایران در حال ساخت مجتمع تولید پهپاد در جمهوری تاتارستان روسیه است که پس از تکمیل، می‌تواند بر جنگ اوکراین «تأثیر چشمگیری» داشته باشد. این مقام‌ها در ادامه تصریح کردند که مجتمع یاد شده احتمالاً تا ابتدای سال آینده میلادی راه‌اندازی شود. تصاویر ماهواره‌ای همچنین از ساخت کارخانه پهپادسازی در منطقه آزاد تجاری آلابوگا در جمهوری تاتارستان روسیه، در ۶۰۰ مایلی مسکو، خبر می‌داده است. این در حالی است که بعد از خروج ایران از تحریم‌های تسلیحاتی، صادرات تجهیزات نظامی در دستور کار نیروهای مسلح ایران قرار گرفته است. بر همین اساس، اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ کارخانه تولید پهپاد ابابیل ۲ باهمت و تلاش متخصصان صنایع دفاعی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران و با حضور سرلشکر باقری و شیرعلی میرزا وزیر دفاع و جمعی از فرماندهان عالی‌رتبه کشور تاجیکستان در دوشنبه پایتخت این کشور افتتاح شده بود.
